Öz Farkındalık

Şeyma Demirci Yıldırım
21 Kas 2021
3 dakikada okunur

İnsanoğlu yeryüzüne indiği ilk günden beri çevresini, dünyayı değiştirip geliştirirken kendi özü de bu yolculukta başkalaşıp; gelişip değişmektedir. Binlerce yıldan beri süregelen bu değişim aynı türden milyonlarca farklı birey meydana getirmiştir. Çok fazla ortak özelliğimiz var; yemeğe, suya, uykuya ihtiyaç duyuyor, kendimizi tehlikede hissedersek yaşama içgüdümüzle hareket ediyoruz. Ancak beşer olmanın getirdiği temel benzerlikleri kenara ayıracak olursak ortada koca bir “farklılıklar havuzu” kalıyor. Sevdiklerimiz, korktuklarımız, olumlu ve olumsuz yönlerimiz, ruhumuzu besleyen ve yavaş yavaş öldüren şeyler çok büyük farklılıklar gösterebiliyor. Bir önceki “Empati” isimli yazımda da bahsettiğim gibi; insanlar arası iletişimde yaşadığımız problemlerin birçoğu birbirimizi anlayamamamızdan kaynaklanıyor. Başkalarının ne hissettiğini, ne düşündüğünü, hissettiği ve düşündüğü şeyin altında yatan nedenleri anlamak yerine kendi doğrularımızla belli başlı yargılara vardığımız için sorunları çözüme kavuşturmakta zorlanıyoruz. Peki başkalarını anlamanın, hayata onların pencerelerinden bakmanın bu denli önemli olduğunu savunurken kendimizi anlamanın ne kadar önemli olduğunu bir düşünelim. (Empati ve öz farkındalık birbirini besleyen yeteneklerdir. Herhangi birinin gelişimi bir diğerinin gelişimine de yardımcı olur.) Yaptıklarımızı neden yapıyoruz, hissettiklerimizi neden hissediyoruz, düşündüklerimizin altında aslında neler yatıyor? İşte bu soruların cevaplarını vermemizi sağlayan şey öz farkındalıktır.

Her ne kadar değiştirmek istesen de değiştiremediğin eylemlerin, kendinde bir kara kutu gibi anlaşılmaz gördüğün yönlerin, “değiştiremiyorum ki!” diye yakındığın özelliklerin var mı? (Ayrıca kendinden şikayetçi olmayan, sadece kişisel gelişimine önem veren biri de olabilirsin; öz farkındalık kişisel gelişim yolunda sana çok büyük adımlar attıracak bir rehber.) Bir problemi çözmenin en kısa ve kolay yolu o problemin kaynağını tanımaktır. Tesadüfi çözümlerle problemlerimizi çözme olasılığımız bu yıl yılbaşı çekilişinden zengin olma olasılığımızdan çok daha düşük, inan bana. Kaynağını bilmediğin bir problemi ancak günlük çözümlerle, anı kurtarışlarla gidermeye çalışabilirsin. Bunu bir kanamalı yaralanma olarak düşünecek olursak eğer; ya sürekli tampon uygulaması yapmak için uğraşacak ya da kanamanın olduğu damarı dikerek kanamayı durduracak ve yarayı temizleyeceksin. İlk adım herkes tarafından yapılabilecekken -daha fazla efor ve zamana ihtiyacın olduğunu da göz ardı etmemelisin- ikinci adım daha zor ve uzmanlık gerektiriyor. O zaman kendini tanımayı bizim bu gibi durumlara kolaylıkla müdahale edebilmemizi sağlayacak uzmanlığımız olarak değerlendirebiliriz.

Öz farkındalık, kişinin özünü, içini tanımasıdır. Yani duygularını, eksi ve artı yönlerini, duygu, düşünce ve eylemlerinin altında yatan nedenleri anlayabilmesi, kendini olduğu kişi olarak kabullenip olumlu ve olumsuz yönlerini doğru yönetebilmesidir. Öz farkındalık kendinden başka birçok dalla bağlantılıdır. Öz farkındalığı geliştirmek için duygusal farkındalık, öz saygı ve empati yeteneğini de geliştirmeliyiz.

Duygusal farkındalık; duygu ve düşüncelerimizi tanımak, farkında olmak ve onları yönetebilmektir. Kendimize “Beni ne mutlu eder, ne üzer, ne heyecanlandırır?” gibi soruları yöneltip öncelikle duygularımızı tanımaya çalışabiliriz. Hissettiklerimiz bunlarla da sınırlı değil; utanç, öfke, zevk, iğrenme, sevgi, şaşkınlık gibi duygularının hangi durumlarda kendini gösterdiğini anlamaya çalışmak duygu durumunu tanımanı sağlayacak. Sonrasında ise “Tüm bu duyguları neden hissettim?” sorusuyla nedenlerini irdeleyeceğiz. Bazı duyguları tatmak bizi tatmin ederken bazıları beraberinde başka olumsuz duyguları da getirecek. Bir olaya çok üzülecek, belki sinirlenecek ve daha sonrasında bu hissettiklerinden utanacaksın. Öyle ki hatırlamak bile istemeyecek ve yokmuş gibi davranacaksın, ancak unutmamalısın ki duygular bilinmek, görülmek, duyulmak isterler. Olumsuz duyguları ötelemen çözüm değil; onları kapattığın o karanlık, köhne yerde daha da çoğalıp büyüyecekler. Oysa bilindiklerinde şiddetleri git gide azalacak.

Öz saygı; insanın kendini her yönüyle kabullenebilmesidir. Bu “Dünyaya böyle geldim, direkt böyle giderim.” algısı değil; aksine kendine objektif olarak yaklaşıp güçlü ve güçsüz, olumlu ve olumsuz yönlerini tanıyıp geliştirmeye, değiştirmeye, kendinin en iyi hali olmaya açık olmak demektir. Değerlerimizin, güçlü ve zayıf yanlarımızın, gelişim alanlarımızın ve tüm bunları nasıl yöneteceğimizin farkındalığı bizlere kendimizi gerçekleştirebilme durumunu, başarıları beraberinde getirecek.

Bunların yanında öz farkındalığı geliştirmenin diğer yolları;

· Sabit fikirlerden uzak, gelişime ve değişime açık bir zihin sahibi olmalıyız.

· Yeni deneyimlere açık olup, kendimizi konfor alanımız dışında nasıl davranacağımızı gözlemleyerek daha net tanıma imkanı bulabiliriz.

· Bizleri sinirlendiren, üzen, mutlu eden, gururlandıran ya da şaşırtan tetiklenme noktalarımızı tanıyıp, bir dahaki sefere daha doğru davranışlar sergileyerek bu noktaları yönetmeyi öğrenebiliriz.

· Öz disiplinimizi geliştirip eksik yönlerimizi kontrol altına almayı kolaylaştırabiliriz.

· Kendimize, yaşantımıza bir başkasıymışız gibi dış gözlerle, duygu durumlarından olabildiğince uzak, objektif olarak yaklaşmayı öğrenmeliyiz.

· Kendimizi sürekli gözlemleyerek ve hatta yapabiliyorsak yazılı şekilde günlük tutarcasına günümüzü, davranışlarımızı, duygu değişimlerimizi açıkça yazılı notlar haline getirebiliriz. Elimizdeki yazılı kanıtlar değişimin evrelerini de gözlemlememizde yardımcı olacaktır.

· Karşılıklı sağlıklı iletişim kurabilmeli, iyi bir dinleyici olmalı ve çevremizdeki kişileri gözlemleyip empati kurabilmeliyiz. Her daim birinin konuştuğu ve haklı olduğu “Tek taraflı bir iletişim” iletişim değildir ve ne öz farkındalığımıza ne de empati yeteneğimize katkı sağlayamaz.

· Kitap okumalıyız. Konusu, türü ne olursa olsun kitap okumak başkalarının bakışından dünyayı görebilmek, onların zihninde yolculuk edebilmek demektir. Bu da kendimizi ve çevremizi yorumlama yeteneğimizi arttıracaktır.